صرع (Epilepsy) یک اختلال مزمن نورولوژیک است که با تشنجهای (Seizures) مکرر بدون علت شناختهشده یا ضایعه مغزی غیرطبیعی مشخص میشود. تشنجها ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و ناگهانی در نورونهای مغز هستند که میتوانند موضعی (Focal) یا عمومی (Generalized) باشند. این فعالیت بیش از حد میتواند به دلیل عدم تعادل بین تحریککنندهها (مانند گلوتامات و آسپارتات) و مهارکنندهها (مانند GABA و گلایسین) رخ دهد. شیوع صرع در سگها حدود ۰.۵ تا ۵ درصد است و اغلب ژنتیکی یا ایدیوپاتیک است، در حالی که در گربهها نادرتر (تا ۲ درصد) و بیشتر به علل ساختاری مرتبط است. صرع کیفیت زندگی حیوان و صاحب آن را تحت تأثیر قرار میدهد و میتواند با عوارض رفتاری، شناختی، کاهش طول عمر و حتی مرگ همراه باشد. حدود ۶۰ درصد سگهای مبتلا به صرع ایدیوپاتیک در طول زندگی نیاز به درمان اورژانسی برای وضعیت صرعی دارند و ۴۱ درصد تشنجهای خوشهای را تجربه میکنند. در این مقاله در قالب دو جدول تشنج و صرع در سگ و گربه را بررسی میکنیم.
تشنج در سگ و گربه
| موضوع | توضیح |
| تعریف و مفاهیم پایه | تشنج یا Seizure یک اختلال گذرا در عملکرد نورونهای مغز است که منجر به حرکات غیرارادی، تغییر رفتار، اختلالات حسی یا کاهش سطح هوشیاری میشود. صرع یا Epilepsy زمانی تشخیص داده میشود که حیوان چندین تشنج بدون علت ساختاری یا متابولیک داشته باشد. |
| فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی | تشنج ناشی از عدم تعادل بین فعالیت مهاری نورونها مثل GABA و گلیسین و فعالیت تحریکی (گلوتامات) است. در تشنج، جریان الکترولیتها، متابولیسم گلوکز و اکسیداسیون سلولی دچار اختلال میشود که ممکن است باعث هیپوکسی، ادم مغزی و آسیب نورونی شود. |
| انواع تشنج | تشنج کانونی (Focal): محدود به یک ناحیه مغز و علائم موضعی مانند حرکات اندام یا تغییر رفتار. تشنج کانونی ثانویه یا عمومی (Secondary Generalized) : شروع کانونی و انتشار به کل مغز که باعث لرزش بدن و از دست دادن کنترل ادرار/مدفوع میشود. تشنج عمومی اولیه یا Primary Generalized : درگیری کل مغز از ابتدا و با اسپاسم شدید عضلانی و کاهش هوشیاری همراه است. تشنج خوشهای یا (Cluster) : چندین تشنج پشت سر هم در کمتر از ۲۴ ساعت و نیاز به درمان اورژانسی. Status Epilepticus: تشنج طولانی بیش از ۵ دقیقه یا چند تشنج بدون بازگشت کامل به هوشیاری که اورژانس حیاتی محسوب میشود. |
| مراحل بالینی تشنج | Aura (پیشتشنج): رفتار غیرطبیعی، بیقراری، لرزش خفیف، اضطراب، گربهها ممکن است مخفی شوند. Ictal (تشنج فعال): حرکات اسپاسمی، لرزش کل بدن، از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع، تغییر تونوس عضلانی؛ درمان اورژانسی با Diazepam یا Midazolam IV، Levetiracetam یا Phenobarbital در سگها. Postictal (پس از تشنج): گیجی، خوابآلودگی، آتاکسی، تغییر رفتار، نیاز به محیط امن و مراقبت حمایتی طولانیمدت. (در مرحله اول نیز میتوان از فنوباربیتال یا Levetiracetam استفاده کرد) |
| علائم بالینی در سگ | حرکات اسپاسمی اندامها و بدن، از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع، تغییر رفتار شامل گیجی و پرخاشگری، اختلال بینایی و مردمک غیرقرینه، اختلالات حیاتی مانند برادیکاردی یا تاکیپنه و تغییر دما (هیپوترمی یا هیپرترمی). |
| علائم بالینی در گربه | لرزش اندامها و صورت، حرکات دهان و زبان، کمتحرکی، آتاکسی و اختلال تعادل، مخفی شدن، تغییر وضعیت سر و چشم شامل Strabismus و پتوز پلک. تشنج در گربهها کمتر رخ میدهد ولی اگر رخ دهد شدیدتر است و احتمال آسیب مغزی بیشتر است. |
| تشخیص تشنج | شامل تاریخچه دقیق و مشاهده حملات، معاینه نورولوژیک برای بررسی تونوس عضلانی، رفلکسها و واکنش مردمکها و PLR، آزمایشهای CBC و بیوشیمی برای بررسی شوک و اختلالات متابولیک، تصویربرداری MRI برای ضایعات بافت نرم و CT برای بررسی شکستگی یا هماتوم، EEG برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز و تعیین محل دقیق تشنج. |
| تشخیصهای افتراقی | تومور مغزی: شروع تدریجی، MRI یا CT برای تشخیص. انسفالیت/مننژیت: تب، درد گردن، آزمایش CSF و CBC. سکته مغزی: شروع ناگهانی، MRI و بررسی فشار خون. اختلالات متابولیک مانند هیپوگلیسمی و اختلالات الکترولیتی، مسمومیتها، هیپوتیروئیدی، میوستنی گراویس در آن PLR طبیعی است. |
| درمان و مدیریت بالینی | داروی پیشگیرانه: سگها با Phenobarbital، Levetiracetam، Potassium Bromide، Zonisamide درمان میشوند؛ گربهها با Phenobarbital و Levetiracetam، با دوز دقیق و پایش طولانی. درمان اورژانسی: Status Epilepticus با Diazepam یا Midazolam IV، پایش حیاتی و مراقبت حمایتی. اصلاح علت زمینهای، کنترل الکترولیتها و تغذیه مناسب. توانبخشی شامل محیط امن، تمرینات آرام و مانیتورینگ طولانیمدت. |
| داروهای مرحلهای تشنج | Aura: داروهای کوتاه اثر برای توقف تشنج مانند Levetiracetam یا Diazepam. Ictal: Diazepam یا Midazolam IV، فنیباربیتال در سگها. Postictal: حمایت و اصلاح الکترولیتها، پیشگیری از آسیبهای ثانویه. |
| پیشآگهی | تشنج کنترلشده دارویی معمولاً طول عمر طبیعی و کیفیت زندگی مناسب. Cluster یا Status Epilepticus خطر آسیب مغزی و مرگ بالا دارند. عوامل مؤثر شامل علت زمینهای، نوع تشنج، پاسخ به درمان و مدیریت طولانیمدت حیوان هستند. |
صرع در سگ و گربه
| ویژگی / نوع | Primary / Idiopathic Epilepsy | Secondary / Structural Epilepsy | Reactive / Metabolic Epilepsy |
| تعریف | صرع ژنتیکی یا ناشناخته بدون ضایعه ساختاری | ناشی از ضایعات مغزی مانند تومور، ضربه مغزی، انسفالیت | ناشی از اختلالات متابولیک یا مسمومیت |
| شیوع در سگ | شایعترین نوع صرع، بخصوص نژادهای مستعد شاملBeagle, Border Collie, Labrador | نسبتاً شایع، مخصوصاً سگهای مسن یا پس از آسیب مغزی | کمتر شایع، اغلب تولهها یا حیوانات بیمار |
| شیوع در گربه | کمتر شایع | شایعتر نسبت به صرع اولیه، اغلب ناشی از تومور یا انسفالیت | نادر، ولی در هیپوگلیسمی و مسمومیتها مشاهده میشود |
| علائم بالینی سگ | تشنج عمومی تونیک-کلونیک، از دست دادن هوشیاری، لرزش عضلات، Aura واضح | تشنج جزئی یا عمومی، علائم عصبی کانونی (آتاکسی، ضعف اندام، تغییر رفتار) | تشنج کوتاه، همراه با علائم سیستمیک (ضعف، تغییر هوشیاری) |
| علائم بالینی گربه | تشنج جزئی یا کوتاه عمومی، Postictal طولانی، تغییر رفتار | تشنج جزئی یا عمومی با علائم عصبی (آتاکسی، اختلال بینایی، ضعف اندام) | تشنج موقت، همراه با علائم سیستمیک، معمولاً Aura ندارد |
| فاز / مرحله حمله | Aura: پیشتشنج (بیقراری، لیسیدن، هراس) Ictus: تشنج اصلی Postictal: بازیابی کوتاه | مشابه Primary، اما Postictal طولانیتر و علائم عصبی واضحتر | Ictus کوتاه، Postictal کوتاه، غالباً بدون Aura |
| داروی اورژانسی (Acute) | Diazepam IV یا رکتال، Midazolam IV | Diazepam IV یا Midazolam IV، Propofol IV در موارد شدید | Diazepam IV اگر تشنج مداوم باشد، درمان علت زمینهای ضروری است |
| داروی نگهدارنده / پیشگیری | Phenobarbital، Levetiracetam، Zonisamide | Phenobarbital، Levetiracetam، Zonisamide، درمان علت ضایعه زمینهای | معمولاً نیاز ندارد، اصلاح علت کافی است |
| تشخیص | تاریخچه حملات، معاینه نورولوژیک، رد علت ساختاری (MRI/CT) | MRI یا CT برای ضایعه، آزمایشات خون و CSF، معاینه نورولوژیک کامل | آزمایش خون و متابولیک، تاریخچه مسمومیت، رد ضایعه ساختاری |
| تفاوت گونهای | سگها: تشنج عمومی شایع، Aura واضح گربهها: تشنج جزئی، Postictal طولانی، تغییر رفتار بیشتر | سگها: علائم عصبی و تشنج واضح گربهها: تشنج جزئی یا عمومی با ضایعه عصبی | سگها و گربهها: با اصلاح عامل زمینهای بهبود مییابند |
نکات تکمیلی صرع در سگ و گربه
- در سگها: صرع اولیه (Idiopathic) شایعترین است، تشنج عمومی و Aura واضح دیده میشود.
- در گربهها: صرع ثانویه (Structural) شایعتر است و معمولاً با ضایعه مغزی همراه است، تشنج جزئی و Postictal طولانی است.
- صرع واکنشی در هر دو گونه نادر است و بیشتر به اصلاح علت زمینهای وابسته است.
- PLR و سایر رفلکسهای مغزی در صرع اولیه معمولاً طبیعی هستند، اما در صرع ثانویه ممکن است تغییر کنند.
- MRI خط اول برای بررسی ضایعه ساختاری و تومور، CT مناسب برای خونریزی یا شکستگی حاد است.