ضربه و آسیب به ستون مهره و نخاع در سگ و گربه یکی از جدیترین اورژانسهای نورولوژیک در پتها است، زیرا نخاع نهتنها مسیر اصلی انتقال پیامهای حرکتی و حسی است، بلکه توان ترمیم آن بسیار محدود میباشد. هرگونه آسیب به این ساختار میتواند باعث ضعف حرکتی، فلج، بیاختیاری و در موارد شدید مرگ شود.
در حیوانات کوچک، بهویژه سگ و گربه، تشخیص صحیح محل ضایعه بر اساس الگوی فلج، تون عضلانی، وضعیت رفلکسها و حس درد انجام میشود. برخلاف تصور رایج، فلج بودن بهتنهایی ارزش تشخیصی ندارد؛ آنچه تعیینکننده است این است که عضله شل است یا منقبض و رفلکسها کاهش یافتهاند یا افزایش.
مفهوم کاربردی UMN و LMN در سگ و گربه
حرکت ارادی نتیجهی همکاری دو نورون است:
نورون حرکتی فوقانی (UMN) که از مغز یا بخشهای بالاتر نخاع شروع میشود و نقش اصلی آن مهار و تنظیم حرکت است.
نورون حرکتی تحتانی (LMN) که از نخاع خارج میشود و مستقیماً عضله را منقبض میکند.
وقتی UMN آسیب میبیند چه اتفاقی میافتد؟
در آسیب UMN، ارتباط مهاری مغز با LMN از بین میرود. در نتیجه:
- عضلات منقبض، سفت و اسپاستیک میشوند
- تون عضلانی افزایش پیدا میکند
- رفلکسها تقویت میشوند
- آتروفی عضله خفیف و دیررس است
پس در آسیب UMN:
عضله کار میکند، اما بیشازحد و بدون کنترل.
وقتی LMN آسیب میبیند چه اتفاقی میافتد؟
در آسیب LMN، ارتباط عصبی عضله کاملاً قطع میشود. در نتیجه:
- عضله شل، بیجان و افتاده میشود
- تون عضلانی کاهش یا حذف میشود
- رفلکسها کاهش یا حذف میشوند
- آتروفی عضله شدید و سریع است
پس در آسیب LMN:
عضله عملاً هیچ انقباضی ندارد.
اصل طلایی تشخیص افتراقی آسیب به LMN و یا UMN
- عضله سفت و منقبض ضایعه UMNاست.
- عضله شل و افتاده ضایعه LMNاست.
با همین منطق، محل آسیب نخاعی را مشخص میکنیم.
بررسی آسیب به هر کدام از نواحی نخاعی در سگ و گربه
در این بخش آسیب را به نواحی ناتومیکی نخاع سگ و گربه بررسی میکنیم.
ناحیه گردنی قدامی C یک تا C پنج
تحلیل نورولوژیک
در این ناحیه، UMN مربوط به هر چهار اندام عبور میکند و LMN هیچ اندامی در این سطح قرار ندارد.
یافتههای بالینی
- هر چهار اندام:
- تون عضلانی افزایشیافته
- عضلات سفت و منقبض
- رفلکسها تقویتشده
- فلج بهصورت تتراپارزی یا تتراپلژی اسپاستیک
تفاوت سگ و گربه
- در گربهها اسپاستیسیته معمولاً واضحتر و خشکی اندامها بیشتر است
- در سگها درد گردنی شدیدتر و واکنش به لمس بارزتر است
نکته حیاتی
در آسیبهای شدید ممکن است فلج تنفسی ایجاد شود.
ناحیه گردنی خلفی C شش تا T دو
این ناحیه مهمترین محل برای سؤالهای امتحانی است
تحلیل نورولوژیک
- LMN اندامهای قدامی در این ناحیه قرار دارد
- UMN اندامهای خلفی از این ناحیه عبور میکند
یافتههای بالینی
اندامهای قدامی:
- عضلات شل
- تون عضلانی کاهشیافته
- رفلکسها کاهش یا حذف
- آتروفی سریع عضلات
اندامهای خلفی:
- عضلات منقبض و سفت
- تون عضلانی افزایشیافته
- رفلکسها افزایشیافته
تشخیص افتراقی کلیدی در سگ و گربه
ترکیب اندام قدامی شل و اندام خلفی سفت تقریباً تشخیصی برای این ناحیه است.
تفاوت سگ و گربه
- در گربهها ممکن است ابتدا ضعف خفیف دیده شود
- در سگها الگوی LMN قدامی واضحتر است
ناحیه صدری–کمری T سه تا L سه
شایعترین محل آسیب در تصادفات
تحلیل نورولوژیک
- UMN اندامهای خلفی درگیر میشود
- LMN اندامهای خلفی سالم میماند
یافتههای بالینی
اندامهای خلفی:
- عضلات سفت و اسپاستیک
- تون عضلانی بالا
- رفلکس کشکک تقویتشده
اندامهای قدامی:
- طبیعی
حس درد عمقی
در این ناحیه، بررسی حس درد عمقی حیاتی است:
- وجود حس درد عمقی → پیشآگهی بهتر
- فقدان حس درد عمقی → پیشآگهی ضعیف
تفاوت سگ و گربه
- گربهها ممکن است علیرغم فلج، واکنش درد عمقی ظریفی نشان دهند
- در سگها از بین رفتن کامل DPP معمولاً واضحتر است
ناحیه کمری–خاجی L چهار تا S سه
تحلیل نورولوژیک
LMN اندامهای خلفی و اعصاب مثانه و اسفنکتر در این ناحیه قرار دارند.
یافتههای بالینی
اندامهای خلفی:
- عضلات شل و افتاده
- تون عضلانی کاهشیافته
- رفلکس کشکک کاهش یا حذف
- آتروفی شدید
مثانه:
- شل و آتونیک
- احتباس ادراری با سرریز
دم:
- شل و بیحرکت
تفاوت سگ و گربه
- در گربهها آسیب دم و بیاختیاری شایعتر است
- در سگها ضعف شدید اندامهای خلفی غالب است
ناحیه دمی
یافتههای بالینی
- فلج یا افتادگی دم
- تون عضلانی دم کاهشیافته
- معمولاً اندامها سالم هستند
جدول خلاصهی ضربه و آسیب نخاعی در سگ و گربه
| ناحیه آسیب نخاعی | اندامهای درگیر | نوع ضایعه عصبی | وضعیت عضلات | وضعیت رفلکسها | وضعیت حس درد | نکات تشخیصی و افتراقی |
| گردنی قدامی C یک تا C پنج | قدامی و خلفی | UMN هر چهار اندام | سفت، منقبض، اسپاستیک | افزایشیافته | ممکن است کاهش یابد | تتراپارزی اسپاستیک؛ خطر اختلال تنفسی؛ در گربهها اسپاستیسیته بارزتر |
| گردنی خلفی C شش تا T دو | قدامی و خلفی | قدامی: LMN / خلفی: UMN | قدامی شل / خلفی سفت | قدامی کاهش / خلفی افزایش | معمولاً حفظ | الگوی کلاسیک: قدامی شل + خلفی سفت؛ بسیار مهم در امتحان |
| صدری–کمری T سه تا L سه | خلفی | UMN خلفی | سفت و اسپاستیک | افزایشیافته | معیار اصلی پیشآگهی | شایعترین محل آسیب در تصادف؛ فقدان حس درد عمقی = پیشآگهی ضعیف |
| کمری–خاجی L چهار تا S سه | خلفی + مثانه + دم | LMN خلفی | شل، افتاده | کاهش یا حذف | معمولاً کاهشیافته | بیاختیاری ادرار و مدفوع؛ مثانه آتونیک؛ ناتوانی دائمی محتمل |
| دمی | دم | LMN دم | شل | کاهشیافته | طبیعی در اندامها | فقط دم درگیر؛ اندامها معمولاً سالم |