بیماری‌های غده آدرنال در سگ و گربه

غدد فوق‌کلیوی در سگ و گربه در بخش کرانیال کلیه‌ها قرار گرفته‌اند و نقش کلیدی در کنترل متابولیسم، پاسخ به استرس، تعادل الکترولیت‌ها و فشار خون دارند. هر غده از دو بخش مجزا تشکیل شده است:

قشر آدرنال (Adrenal Cortex)

• گلوکوکورتیکوئیدها (کورتیزول): تنظیم متابولیسم پروتئین، چربی و کربوهیدرات، کنترل پاسخ التهابی، تحمل استرس
• مینرالوکورتیکوئیدها (آلدوسترون): حفظ سدیم، پتاسیم، حجم خون و فشار خون
• هورمون‌های جنسی آدرنال: اهمیت بالینی محدود

مدولای آدرنال (Adrenal Medulla)

• ترشح کاتکول‌آمین‌ها شامل اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین
• نقش در پاسخ حاد استرس و تنظیم فشار خون

نکته بالینی: اکثر بیماری‌های غدد فوق کلیوی (آدرنال) در دام کوچک مربوط به قشر آدرنال هستند، و بیماری‌های مدولاری مانند فئوکروموسیتوما شیوع کمتری دارند.

طبقه‌بندی بیماری‌های غدد فوق کلیوی (آدرنال) در سگ و گربه

پاتوفیزیولوژی مرحله‌به‌مرحله (Hypothalamic–Pituitary–Adrenal Axis)

محور HPA (Hypothalamic–Pituitary–Adrenal) کنترل‌کننده اصلی ترشح کورتیزول است و اختلالات آدرنال به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از این محور نشأت می‌گیرند:

• هیپوتالاموس: هورمون CRH (Corticotropin-Releasing Hormone) ترشح می‌کند.
• هیپوفیز قدامی: به پاسخ CRH، ACTH (Adrenocorticotropic Hormone) ترشح می‌کند.
• قشر آدرنال: به پاسخ ACTH کورتیزول ترشح می‌کند.

اختلالات بالینی:

• PDH: تومور هیپوفیز باعث افزایش مداوم ACTH و هیپرپلازی دوطرفه آدرنال می‌شود.
• ADH: تومور قشر آدرنال، مستقل از ACTH، کورتیزول ترشح می‌کند و آدرنال مقابل به‌علت عدم تحریک، آتروفی می‌شود.
• آدیسون اولیه: تخریب >۹۰٪ قشر آدرنال برای ظهور علائم لازم است.

توجه: کورتیزول زیاد باعث سرکوب ایمنی، افزایش گلوکز خون و تضعیف عضلات و پوست می‌شود، و کمبود کورتیزول باعث کاهش فشار خون، هیپوکالمی/هیپرکالمی و شوک آدیسونی می‌شود.

تفاوت‌های گونه‌ای سگ و گربه در بروز بیماری‌های آدرنال

• شیوع بیماری:
  • آدیسون و کوشینگ در سگ‌ها شایع است، گربه‌ها بسیار نادر (جز موارد یاتروژنیک یا تومورال).
  • هیپرآلدوسترونیسم اولیه در گربه‌ها نسبت به سگ‌ها شایع‌تر است.
• علائم بالینی:
  • سگ: آلوپسی متقارن، شکم آویزان، PU/PD شدید
  • گربه: ضعف عضلانی شدید، فلکسیون گردن، دیابت مقاوم به انسولین
• پاسخ تست‌ها:
  • ACTH stimulation و LDDST استاندارد در سگ، در گربه حساسیت پایین‌تری دارد و باید با نسبت کورتیزول ادرار به کراتینین ترکیب شود.
• درمان و پیش‌آگهی:
  • گربه‌ها به تریلوستان پاسخ ضعیف‌تری دارند، اغلب نیاز به دوز دقیق‌تر یا جراحی دارند.

تشخیص افتراقی دقیق بیماری‌های غدد فوق کلیوی با سایر بیماری‌های سگ و گربه

تشخیص بیماری آدرنال همیشه نیازمند مقایسه با بیماری‌های مشابه است:

نکته: همیشه تاریخچه دارویی، توجه به تجویزات و نسخه‌های ارائه شده دامپزشک و سن بیمار در تشخیص بسیار مهم است.

تفسیر و تشخیص دقیق تست‌های تشخیصی بیماری‌های غده آدرنال سگ و گربه با اعداد و محدوده‌ها

• LDDST (Low Dose Dexamethasone Suppression Test):
  • کورتیزول پایه: ۱–۵ میکروگرم/دسی‌لیتر در سگ
  • سرکوب کامل کورتیزول در سگ سالم: <۱ میکروگرم/دسی‌لیتر
  • عدم سرکوب یا افزایش دوباره کورتیزول: مثبت برای Cushing
• ACTH stimulation:
  • کورتیزول پایه سگ: ۱–۵ میکروگرم/دسی‌لیتر
  • پاسخ بعد از تزریق ACTH: حداقل دو برابر افزایش برای سگ سالم
  • عدم افزایش: آدیسون
• نسبت کورتیزول ادرار به کراتینین (UCCR):
  • سگ: <۴–۵ × ۱۰⁻³ طبیعی
  • گربه: مقادیر بالاتر نوسان دارد، بنابراین همراه با دیگر تست‌ها باید ارزیابی شود
• اندازه آدرنال در سونوگرافی:
  • سگ: ضخامت نرمال <۵–۶ میلی‌متر
  • گربه: ضخامت نرمال <۴ میلی‌متر
  • ADH یک طرفه باعث بزرگ شدن یک آدرنال و آتروفی مقابل می‌شود.

هیپوآدرنوکورتیکوسیسم (Addison)در سگ و گربه

نارسایی تولید کورتیزول و در اغلب موارد آلدوسترون در قشر آدرنال. این بیماری در سگ‌ها شایع‌تر است و در گربه‌ها بسیار نادر و معمولاً ثانویه به بیماری‌های دیگر یا مصرف دارو است.

پاتوفیزیولوژی و انواع آدیسون

نکته: در آدیسون اولیه، معمولاً بیش از ۹۰٪ قشر آدرنال تخریب شده تا علائم ظاهر شوند.

علائم بالینی بیماری آدیسون

• ضعف، بی‌حالی، کاهش تحمل استرس
• استفراغ و اسهال متناوب
• کاهش وزن
• دهیدراسیون
• برادی‌کاردی ناشی از هیپرکالمی
• در موارد حاد: شوک آدیسونی

یافته‌های آزمایشگاهی در بیماری آدیسون سگ و گربه

تشخیص بیماری آدیسون سگ و گربه

ACTH stimulation test: عدم افزایش کورتیزول پس از تحریک، تشخیص را قطعی می‌کند.

درمان

• جایگزینی مینرالوکورتیکوئید: DOCP یا فلودروکورتیزون
• گلوکوکورتیکوئید با دوز فیزیولوژیک
• در بحران آدیسونی: مایع‌درمانی، دگزامتازون، اصلاح اختلالات الکترولیت

هیپرآدرنوکورتیکوسیسم (Cushing)در سگ . گربه

افزایش مزمن کورتیزول در گردش خون، اغلب در سگ‌های مسن باعث بروز کوشینگ می‌شود. در گربه‌ها نادر و اغلب با دیابت مقاوم همراه است.

انواع سندرم کوشینگ در سگ و گربه

علائم بالینی کوشینگ سگ و گربه

• پلی‌اوری و پلی‌دیپسی
• پلی‌فاژی
• شکم آویزان ناشی از ضعف عضلات شکمی
• آلوپسی متقارن غیرخارش‌دار
• نازکی پوست، کبودی و تأخیر در ترمیم زخم
• ضعف عضلانی
• افزایش ALP و ALT
• عفونت‌های مکرر

تشخیص بیماری کوشینگ سگ و گربه

درمان کوشینگ در سگ و گربه

• تریلوستان: درمان انتخابی PDH
• جراحی آدرنال: در ADH یک‌طرفه
• کاهش تدریجی استروئید: نوع یاتروژنیک

هیپرآلدوسترونیسم اولیه در سگ و گربه

شایع‌تر در گربه‌های مسن و معمولاً ناشی از آدنوم یا کارسینوم آدرنال است.

علائم بالینی هیپرآلدوسترونیسم

• ضعف شدید عضلانی
• فلکسیون گردن (ventroflexion) در گربه
• هیپوکالمی شدید
• هایپرتنشن سیستمیک
• آسیب کلیوی و شبکیه

تشخیص هیپرآلدوسترونیسم در سگ و گربه

• اندازه‌گیری آلدوسترون
• نسبت آلدوسترون به رنین
• تصویربرداری آدرنال

درمان هیپرآلدوسترونیسم سگ و گربه

• آدرنالکتومی در موارد یک‌طرفه
• اسپیرونولاکتون
• مکمل پتاسیم
• کنترل فشار خون

 فئوکروموسیتوما در سگ و گربه

تومور نادر مدولای آدرنال با ترشح کاتکول‌آمین‌ها.

علائم فئوکروموسیتوما در سگ و گربه

• هایپرتنشن متناوب
• تاکی‌کاردی
• کلاپس ناگهانی
• اغلب کشف اتفاقی در تصویربرداری

درمان فئوکروموسیتوما در سگ و گربه

• جراحی (با ریسک بالا)
• کنترل دقیق فشار خون قبل از عمل

توده‌های غیرعملکردی آدرنال

 جمع‌بندی بالینی بیماری‌های غده آدرنال در سگ و گربه