گرمازدگی پرندگان (Bird Heat Stroke) یکی از مهم‌ترین اورژانس‌های بالینی در گونه‌های محتلف پرنده است. پرنده‌ها بسته به گونه و موقعیت جغرافیایی نسبت به دما حساسیت بالایی دارند. بر فصل‌های گرم و خشک مثل تابستان، اکثر پرنده‌ها خصوصا پرنده‌های خانگی دچار گرمازدگی می‌شوند. برای رفع گرمازدگی پرنده‌ها راهکارهای مختلفی وجود دارد مانند آبتنی و یا اسپری آب بر روی پرنده.
برای اینکه بتوانیم رفتار دمایی پرنده را شناسایی کنیم باید گونه‌های مختلف را بشناسیم و بدانیم هرگونه با چه هوایی سازگار هستند. اما باید در نظر بگیریم که در فصلی مانند فصل تابستان که دمای هوا به شدت بالا می‌رود، همه گونه‌های پرنده که در قفس هستند، در معرض آسیب و گرمازدگی قرار دارند.
افزایش دمای محیط، تهویه نامناسب و رطوبت خیلی بالا و یا خیلی پایین می‌توانند به سرعت باعث افزایش دمای بدن پرنده شوند. پرندگان به دلیل نداشتن غدد عرق، روش‌های محدودی مانند پنتینگ یا له له زدن برای دفع گرما دارند و همین امر، آن‌ها را در برابر گرمازدگی آسیب‌پذیر می‌سازد.
در این مقاله می‌خواهیم تاثیر گرما را بر پرنده‌ها بررسی کنیم و بدانیم که چگونه می‌توانیم گرما زدگی را در انواع پرنده (شامل تمامی گونه پرنده‌ها مانند طوطی‌ها شامل عروس هلندی، طوطی ملنگو، طوطی برزیلی، کاسکو، ماکائو و…، کبوتر‌ها، مرغ مینا و…) تشخیص داده و آن را رفع کنیم. هم درمان خانگی و هم درمان کلینیک گرمازدگی پرنده‌ها به همراه فیریولوژی و شناخت کامل علائم گرمازدگی پرنده برای شما مخاطبان عزیز گردآوری شده است. با ما همراه باشید تا پرنده خود را از گرمای تابستان نجات بدهید.
پرنده‌ها چگونه دمای بدنشان را تنظیم می‌کنند؟
پرندگان از طریق برخی سازوکارها توانایی تنظیم دمای بدن خود را دارند. برخی از این مکانیسم‌ها که در اینجا آورده شده است و پرنده به کمک آن‌ها دمای بدن خود را تنظیم می‌کند شامل:
- تنفس سریع (له‌له زدن یا همان پنتینگ): افزایش تبخیر از راه دستگاه تنفسی
- باز کردن بال‌ها: افزایش سطح تماس با هوا برای خنک‌سازی
- پناه گرفتن در سایه: کاهش دریافت گرمای محیط
- حمام پرندگان یا شنا در آب: انتقال حرارت از بدن به محیط، آب خاصیت خنک کنندگی و کاهش دمای بدن پرنده را دارد
با این حال، این مکانیزم‌ها در شرایط گرمای شدید کافی نبوده و خطر گرمازدگی ایجاد می‌شود.
چرا پرنده‌ها گرمازده می‌شوند؟
برخی شرایط باعث گرمازدگی پرنده می‌شوند. این شرایط شامل:
- افزایش بیش از حد دمای محیط (بالاتر از ۳۰–۳۵ درجه سانتی‌گراد) خصوصا در فصل تابستان
- قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم نور خورشید
- تهویه ضعیف یا نبود جریان هوای مناسب در قفس یا اتاق
- رطوبت بالا که تبخیر را مختل می‌کند
- تراکم زیاد پرنده در محیط محدود
- کمبود آب آشامیدنی تازه و خنک
مراحل و علائم گرمازدگی در پرندگان
گرمازدگی پرنده بر اساس شدت علائم بالینی به چند مرحله تقسیم می‌شود:
گرمازدگی خفیف پرنده
- باز نگه‌داشتن منقار
- تنفس سریع و له‌له زدن
- باز کردن بال‌ها
- کاهش فعالیت
مرحله متوسط گرمازدگی پرنده
- لرزش بدن
- بی‌حالی و ضعف عمومی
- پف‌کردگی پرها
- تغییر رنگ پوست به سمت قرمزی یا کبودی
گرمازدگی شدید پرنده
- اختلال در تعادل
- تشنج
- غش و بیهوشی
- مرگ در صورت عدم مداخله و درمان سریع و اورژانسی
اقدامات اورژانسی در زمان گرمازدگی پرنده
در صورت مشاهده علائم گرمازدگی، اقدامات زیر باید بلافاصله انجام شود:
- انتقال پرنده به محیط خنک و دارای تهویه مناسب
- اسپری آب خنک (نه سرد یا یخ) بر روی بدن و بال‌ها به صورت ملایم و کنترل شده (اسپری را بالای سر پرنده با فاصله بگیرید، دست را کمی عقب ببرید تا اسپری از پرنده دور شود و بعد آب تازه را به آرامی به روی پرنده اسپری کنید)
- قرار دادن پرنده در معرض جریان هوای ملایم
- در صورت هوشیاری، دادن مقدار کمی آب خنک یا محلول ORS رقیق‌شده
- اجتناب از خنک‌سازی ناگهانی با یخ یا آب بسیار سرد
- مراجعه فوری به دامپزشک پرندگان جهت معاینه پرنده و انجام درمان تخصصی (سرم‌درمانی، اکسیژن‌تراپی، داروهای حمایتی)
درمان گرمازدگی پرنده‌ها
درمان گرمازدگی پرنده شامل دو بخش اصلی است: اقدامات خانگی و اولیه و درمان تخصصی در کلینیک دامپزشکی. این روش‌ها برای انواع پرنده شامل انواع طوطی مانند عروس هلندی، مرغ عشق، فنچ، کبوتر، مرغ مینا و… کاربردی است. در صورتی که دامپزشک برای پرنده شما نسخه تجویز کرد حتما طبق نسخه دامپزشک پیش روید و از خوددرمانی حتما پرهیز کنید.
درمان خانگی گرمازدگی پرنده‌ها (اقدامات اولیه و خانگی)
اگر پرنده دچار علائم گرمازدگی مانند له‌له زدن، ضعف، بال‌زدن غیرعادی، بی‌حالی یا حتی بیهوشی شد، باید بلافاصله اقدامات زیر انجام شود:
۱.انتقال سریع به محیط خنک و سایه‌دار
- پرنده را از محیط گرم و در معرض نور خورشید دور کنید.
- استفاده از فن ملایم یا تهویه مناسب توصیه می‌شود.
۲.خنک‌سازی تدریجی بدن پرنده
- از اسپری کردن آب خنک (نه یخ) روی بدن، به‌ویژه روی پاها و بال‌ها استفاده کنید.
- قرار دادن پاها در آب خنک می‌تواند به کاهش دمای بدن کمک کند.
هرگز از شوک ناگهانی با آب یخ یا غوطه‌ور کردن پرنده در آب سرد استفاده نکنید، چون باعث شوک و مرگ می‌شود.
۳.جلوگیری از استرس اضافی پرنده
- پرنده باید آرام نگه داشته شود.
- صدا و نور محیط را کاهش دهید.
۴.آبرسانی به پرنده برای خنک شدن
- اگر پرنده هوشیار است، آب خنک در دسترسش قرار دهید.
- در پرندگان کوچک می‌توان از محلول ORS رقیق (الکترولیت خوراکی) استفاده کرد.
درمان کلینیکی گرمازدگی پرنده‌ها (تحت نظر دامپزشک)
در شرایط شدید که پرنده دچار بیهوشی، تشنج یا افت شدید تنفس و گردش خون شده است، درمان باید به سرعت در کلینیک دامپزشکی انجام شود:
۱. پایش علائم حیاتی
- دمای بدن، ضربان قلب، نرخ تنفس و وضعیت اکسیژن باید مرتب بررسی شود.
- استفاده از پالس اکسی‌متر مخصوص پرندگان توصیه می‌شود.
۲. اکسیژن‌تراپی
- پرنده درون اکسیژن‌کپسول یا محفظه با اکسیژن مرطوب قرار می‌گیرد.
- اکسیژن مرطوب از خشک شدن راه‌های تنفسی جلوگیری می‌کند.
۳. تجویز مایعات (Fluid Therapy)
- تزریق سرم‌های متناسب با وضعیت الکترولیت و دهیدراتاسیون پرنده:
- سرم رینگر لاکتات (Lactated Ringer’s Solution) برای اصلاح کم‌آبی.
- نرمال سالین (0.9% NaCl) در صورت نیاز.
- در موارد اسیدوز متابولیک، بیکربنات سدیم طبق محاسبه دوز استفاده می‌شود.
۴. داروهای مورد استفاده در گرمازدگی پرندگان
- ضد تشنج (Diazepam / Midazolam): در صورت بروز تشنج.
- داروهای ضد شوک (Dexamethasone): در صورت بروز ادم مغزی یا شوک شدید.
- ویتامین C و ویتامین‌های گروه B: برای کاهش استرس اکسیداتیو و کمک به ریکاوری.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورت آسیب بافتی یا خطر عفونت ثانویه، طبق نظر دامپزشک.
۵. خنک‌سازی کنترل‌شده
- استفاده از کمپرس مرطوب خنک روی پاها و ناحیه زیر بال‌ها.
- هرگز خنک‌سازی سریع و شدید انجام نمی‌شود تا از شوک حرارتی جلوگیری شود.
عوارض گرمازدگی در پرنده‌ها
در صورت عدم درمان، گرمازدگی می‌تواند به بروز عوارض جدی منجر شود، از جمله:
- آسیب به سیستم عصبی و بروز تشنج
- نارسایی کلیوی و کبدی
- کاهش سطح هوشیاری
- مرگ ناگهانی
روش‌های پیشگیری از گرمازدگی در پرنده‌ها
- تنظیم دمای محیط نگهداری بین ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد
- تأمین تهویه مناسب و جلوگیری از تجمع هوای گرم
- قراردادن آب آشامیدنی تمیز و تازه در دسترس پرنده
- استفاده از اسپری آب یا حمام پرنده در روزهای گرم
- اجتناب از قرار دادن قفس در معرض نور مستقیم خورشید
- کاهش تراکم پرندگان در قفس
- استفاده از دستگاه‌های خنک‌کننده مانند بخور سرد یا کولر آبی در مناطق گرم
نتیجه‌گیری و جمع بندی
گرمازدگی در پرندگان یک وضعیت اورژانسی است که در صورت عدم مداخله سریع می‌تواند به مرگ پرنده منجر شود. شناخت علائم اولیه، انجام اقدامات اورژانسی و مراجعه سریع به دامپزشک از مهم‌ترین اصول درمان هستند. همچنین، فراهم کردن شرایط محیطی مناسب و رعایت اصول پیشگیری می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از سلامت پرندگان خانگی و زینتی داشته باشد.