بیماریهای کبدی–صفراوی از شایعترین و در عین حال پیچیدهترین اختلالات داخلی در سگها و گربهها به شمار میروند. اختلالاتی که میتوانند بهصورت پنهان و تدریجی پیشرفت کنند و تا مراحل پیشرفته، علائم واضحی از خود نشان ندهند. کبد بهعنوان یکی از حیاتیترین اندامهای بدن، نقشی کلیدی در متابولیسم، سمزدایی، تولید صفرا، تنظیم سیستم ایمنی و ذخیره مواد مغذی دارد و هرگونه آسیب به آن میتواند عملکرد کل بدن حیوان را تحتتأثیر قرار دهد.
درگیری همزمان یا متوالی سیستم صفراوی با کبد، تشخیص و درمان این بیماریها را چالشبرانگیزتر میکند؛ بهویژه در گربهها که بسیاری از بیماریهای کبدی–صفراوی با علائم غیراختصاصی مانند بیاشتهایی، کاهش وزن، استفراغ یا بیحالی بروز میکنند. از سوی دیگر، تفاوتهای فیزیولوژیک بین سگ و گربه باعث میشود که الگوی بروز، پیشآگهی و پاسخ به درمان در این دو گونه یکسان نباشد.
در این مطلب، تلاش کردهایم با نگاهی علمی، کاربردی و بالینی به بررسی مهمترین بیماریهای کبدی و صفراوی در سگ و گربه بپردازیم، علل بروز، علائم بالینی، یافتههای آزمایشگاهی، روشهای تشخیصی و اصول درمانی آنها را بهصورت مرحلهبهمرحله توضیح دهیم تا هم دامپزشکان و هم صاحبان حیوانات خانگی بتوانند درک دقیقتری از این بیماریها و اهمیت تشخیص زودهنگام آنها داشته باشند.
بیماریهای کبدی در سگ و گربه
| بیماری کبدی | ماهیت و مراحل بیماری | علائم بالینی سگ | علائم بالینی گربه | یافته های آزمایشگاهی | روش های تشخیص | تشخیص تفریقی | اثرات متابولیک و الکترولیتی | اثرات هورمونی و سیستمیک | درمان و مدیریت |
| هپاتیت حاد | التهاب حاد پارانشیم کبد | بی حالی بی اشتهایی استفراغ درد شکمی ایکتر خونریزی | بی حالی بی اشتهایی استفراغ کاهش وزن | افزایش ALT AST ALP افزایش بیلی روبین کاهش آلبومین | بیوشیمی خون سونوگرافی بیوپسی در موارد شدید | پانکراتیت سپسیس مسمومیت | اختلال متابولیسم پروتئین چربی و کربوهیدرات | کاهش سنتز فاکتورهای انعقادی | درمان حمایتی مایعات محافظ کبد آنتی اکسیدان آنتی بیوتیک در صورت عفونت |
| هپاتیت مزمن | التهاب پیشرونده و فیبروز کبد | کاهش وزن مزمن آسیت پلی اوری پرنوشی | کاهش وزن بی اشتهایی ایکتر | افزایش پایدار ALT ALP کاهش آلبومین افزایش اسید صفراوی | بیوشیمی تست اسید صفراوی بیوپسی کبد | سیروز نئوپلاسم کبدی | اختلال شدید متابولیسم و ذخیره انرژی | اختلال محور هورمونی کبدی | رژیم کبدی محافظ کبد درمان ضد التهاب کنترل آسیت |
| هپاتیت مسی | تجمع مس در کبد | شایع در بدلنر دوبرمن | نادر | افزایش ALT مس کبدی بالا | بیوپسی کبد سنجش مس | هپاتیت مزمن ایدیوپاتیک | سمیت سلولی اکسیداتیو | آسیب سلولی پیشرونده | شلاتور مس رژیم کم مس محافظ کبد |
| لیپیدوز کبدی | تجمع شدید چربی در کبد | نادر | بسیار شایع در گربه چاق پس از بی اشتهایی | افزایش ALT ALP بیلی روبین بالا | سونوگرافی بیوپسی | هپاتیت نئوپلاسم | اختلال متابولیسم چربی | اختلال شدید انرژی | تغذیه اجباری لوله تغذیه محافظ کبد |
| سیروز کبدی | فیبروز انتهایی و غیر قابل برگشت | آسیت کاهش وزن خونریزی | مشابه سگ | کاهش آلبومین افزایش بیلی روبین اختلال انعقادی | سونوگرافی بیوپسی | هپاتیت مزمن CHF | نارسایی متابولیک شدید | کاهش فاکتورهای انعقادی | درمان حمایتی کنترل آسیت رژیم خاص |
| نئوپلاسم اولیه کبد | تومور هپاتوسلولار یا صفراوی | کاهش وزن توده شکمی | کاهش وزن بی اشتهایی | تغییرات آنزیمی متغیر | سونوگرافی CT بیوپسی | متاستاز | بسته به درگیری | اختلال سیستمیک | جراحی در صورت امکان شیمی درمانی |
| نئوپلاسم متاستاتیک کبد | انتشار از طحال پستان ریه | علائم عمومی ضعف | علائم عمومی | افزایش آنزیم ها | تصویربرداری بیوپسی | هپاتیت | اختلال چند سیستم | پیش آگهی ضعیف | درمان حمایتی |
| شانت پورتوسیستمیک | عبور خون بدون سم زدایی | توله ها با رشد ضعیف علائم عصبی | گربه ها با علائم گوارشی | کاهش اوره کاهش آلبومین افزایش آمونیاک | تست اسید صفراوی CT آنژیوگرافی | هپاتیت نارسایی کبد | تجمع سموم | انسفالوپاتی کبدی | جراحی شانت لاکتولوز آنتی بیوتیک |
| انسفالوپاتی کبدی | تجمع آمونیاک | تشنج تغییر رفتار | افسردگی گیجی | آمونیاک بالا | تشخیص بالینی آزمایش | صرع مسمومیت | اختلال نورولوژیک | اثر مستقیم آمونیاک | لاکتولوز رژیم کم پروتئین |
| کلانژیت | التهاب مجاری صفراوی | نادر | شایع در گربه | افزایش ALP GGT بیلی روبین | سونوگرافی بیوپسی | لیپیدوز پانکراتیت | اختلال جریان صفرا | اختلال جذب چربی | آنتی بیوتیک ضد التهاب |
| کلانژیو هپاتیت | التهاب صفرا و کبد | نادر | شایع | آنزیم های بالا | بیوپسی | هپاتیت لیپیدوز | اختلال متابولیسم | سیستمیک | درمان ترکیبی طولانی |
نکات بسیار مهم بالینی در بیماریهای کبدی سگ و گربه
- سگ ها بیشتر دچار هپاتیت مزمن هپاتیت مسی و شانت هستند
- گربه ها بیشتر دچار لیپیدوز کبدی و کلانژیت می شوند
- افزایش ALT نشانگر آسیب سلولی است
- افزایش ALP و GGT بیشتر با صفرا مرتبط است
- تست اسید صفراوی بهترین ارزیابی عملکردی کبد است
بیماریهای صفراوی در سگ و گربه
| بیماری صفراوی | ماهیت و پاتوژنز | علائم بالینی سگ | علائم بالینی گربه | یافته های آزمایشگاهی | روش های تشخیص | تشخیص تفریقی | اثرات متابولیک و گوارشی | اثرات سیستمیک | درمان و مدیریت |
| کلستاز داخل کبدی | کاهش جریان صفرا در هپاتوسیت ها | ایکتر بی اشتهایی ضعف | ایکتر بی اشتهایی کاهش وزن | افزایش ALP GGT بیلی روبین | بیوشیمی سونوگرافی | هپاتیت لیپیدوز | اختلال جذب چربی و ویتامین های محلول در چربی | اختلال انعقادی | درمان علت زمینه ای محافظ کبد |
| کلستاز خارج کبدی | انسداد مجاری صفراوی | ایکتر شدید درد شکمی | ایکتر استفراغ | افزایش شدید ALP GGT بیلی روبین | سونوگرافی CT | پانکراتیت نئوپلاسم | سوء جذب چربی | اختلال انعقاد و سپسیس | رفع انسداد جراحی یا مداخله ای |
| کلانژیت نوتروفیلیک | عفونت باکتریایی مجاری صفراوی | نادر | شایع تب بی حالی | افزایش GGT ALP بیلی روبین | بیوپسی کشت صفرا | پانکراتیت IBD | اختلال صفراوی و جذب | پاسخ التهابی سیستمیک | آنتی بیوتیک طولانی |
| کلانژیت لنفوسیتیک | بیماری ایمنی مزمن | نادر | شایع مزمن | افزایش ملایم آنزیم ها | بیوپسی | لیپیدوز | اختلال مزمن صفرا | ایمنی محور | کورتیکواستروئید |
| کلانژیو هپاتیت | درگیری همزمان کبد و صفرا | نادر | شایع | افزایش ALT ALP GGT | بیوپسی | هپاتیت لیپیدوز | اختلال ترکیبی متابولیک | سیستمیک | درمان ترکیبی |
| موکوسل کیسه صفرا | تجمع موکوس و انسداد | شایع در سگ های مسن | نادر | افزایش ALP بیلی روبین | سونوگرافی علامت کیوی | پانکراتیت | انسداد صفرا | خطر پارگی و شوک | جراحی کیسه صفرا |
| پارگی کیسه صفرا | نشت صفرا به شکم | درد شدید شوک | نادر | التهاب شدید | سونوگرافی لاواژ | پریتونیت | پریتونیت صفراوی | شوک سپتیک | جراحی اورژانسی |
| سنگ صفراوی | تشکیل سنگ در صفرا | اغلب بدون علامت | نادر | متغیر | سونوگرافی رادیوگرافی | موکوسل | انسداد متناوب | ثانویه | درمان محافظه کارانه یا جراحی |
| التهاب کیسه صفرا | عفونت یا انسداد | درد شکمی تب | نادر | افزایش ALP | سونوگرافی | پانکراتیت | اختلال صفرا | سیستمیک | آنتی بیوتیک |
| نئوپلاسم کیسه صفرا | تومور بدخیم نادر | ایکتر کاهش وزن | نادر | افزایش بیلی روبین | سونوگرافی بیوپسی | انسداد خوش خیم | انسداد شدید | پیش آگهی ضعیف | جراحی در صورت امکان |
| انسداد مجرای صفراوی مشترک | فشار خارجی یا سنگ | ایکتر ناگهانی | ایکتر | افزایش شدید بیلی روبین | سونوگرافی CT | پانکراتیت | توقف جریان صفرا | سپسیس | رفع انسداد |
| پریتونیت صفراوی | نشت صفرا به حفره شکمی | درد تب شوک | مشابه | التهاب شدید | لاواژ شکمی | پریتونیت عفونی | سمیت صفراوی | شوک | جراحی و آنتی بیوتیک |
نکات طلایی بالینی صفرا
- افزایش ALP و GGT مهم ترین شاخص صفراوی است
- در گربه GGT معمولاً کمتر از سگ افزایش می یابد
- موکوسل کیسه صفرا در سگ ها شایع و خطرناک است
- کلانژیت اغلب با پانکراتیت و IBD همراه است
- ایکتر همیشه صفراوی نیست و باید همزمان کبد بررسی شود
