بیوپسی کبد یکی از مهمترین ابزارهای تشخیصی در دامهای کوچک است که امکان بررسی مستقیم بافت کبد را فراهم میکند. آزمایشهای بیوشیمیایی و تصویربرداری میتوانند نشانههای بیماری کبدی را نشان دهند، اما تشخیص قطعی، تعیین شدت و نوع بیماری، پیشبینی پیشآگهی و برنامه درمانی مناسب تنها با نمونه بافتی امکانپذیر است. بیوپسی کبد در تشخیص بیماریهای التهابی، نئوپلاستیک، متابولیک، ذخیرهای و فیبروزی اهمیت حیاتی دارد.
اهداف و دلایل انجام بیوپسی کبد
بیوپسی کبد به دلایل مختلف انجام میشود و هر یک از این اهداف در مدیریت بالینی حیوان اهمیت دارد:
- تشخیص دقیق بیماری کبدی
بیوپسی امکان افتراق بین هپاتیت حاد یا مزمن، سیروز، بیماری چرب کبد و نئوپلازی را فراهم میکند. - تعیین شدت و پیشرفت بیماری
با بررسی نمونه بافتی میتوان میزان فیبروز، تخریب پارانشیم و تغییرات سلولی را ارزیابی کرد. - شناسایی علت اختلال عملکرد کبد
در حیواناتی که آنزیمهای کبدی یا بیلیروبین غیر طبیعی دارند، بیوپسی کمک میکند علت زمینهای مشخص شود. - تعیین برنامه درمانی و پیشآگهی
نتایج بیوپسی نوع بیماری را مشخص میکند و بر تصمیمگیری درمانی و پیشآگهی دقیق تأثیر میگذارد. - ارزیابی پاسخ به درمان یا عود بیماری
در دورههای درمانی طولانی یا پس از درمان، بیوپسی میتواند وضعیت کبد و پاسخ بافتی به درمان را نشان دهد.
بیماریها و شرایطی که بیوپسی کبد ضرورت دارد
بیوپسی کبد در شرایط مختلف بالینی ضرورت پیدا میکند و انتخاب به موقع آن تشخیص صحیح و مدیریت درمانی را تضمین میکند. بیماریها و شرایط رایج شامل موارد زیر است:
- هپاتیت مزمن یا حاد
- سیروز کبدی با علائم بالینی یا تغییرات آنزیمی
- بیماری چرب کبد یا hepatic lipidosis، بهویژه در گربهها
- نئوپلازی کبد شامل هپاتوسلولار کارسینوما یا متاستازهای کبدی
- اختلالات متابولیک کبد و بیماریهای ذخیرهای یا رسوبی مانند هموسیدروز
- مواردی با آنزیمهای غیر طبیعی و یافتههای تصویربرداری مشکوک که تشخیص افتراقی نیاز دارد
روشهای نمونهبرداری از کبد
بیوپسی سوزنی کور با هدایت سونوگرافی
این روش کمتهاجمی و سریع است و معمولاً برای بررسی التهاب، نئوپلازی و فیبروز استفاده میشود. مزیت اصلی آن کاهش ریسک و نیاز به بیهوشی کوتاه است، اما محدودیت آن اندازه کوچک نمونه و احتمال از دست رفتن ضایعه موضعی است.
بیوپسی باز یا جراحی
در این روش نمونه بزرگتری از کبد برداشته میشود که امکان بررسی گسترده بافت و تشخیص دقیقتر بیماریهای منتشر یا پیچیده فراهم میشود. نیاز به بیهوشی کامل و مراقبتهای پس از عمل از محدودیتهای این روش است.
بیوپسی لاپاراسکوپی
بیوپسی لاپاراسکوپی روشی کمتهاجمی است که امکان مشاهده مستقیم سطح کبد و انتخاب محل نمونهبرداری فراهم میشود. اندازه نمونه قابل قبول است و عوارض کمتر نسبت به جراحی باز دارد، اما نیازمند تجهیزات و مهارت ویژه است.
نکات تکنیکی در بیوپسی کبد
- انتخاب محل مناسب نمونهبرداری در بخش راست یا چپ کبد ترجیح داده میشود و معمولاً بافتی سالم و نمایان انتخاب میگردد.
- تعداد نمونهها بهتر است دو تا سه عدد باشد تا دقت تشخیص افزایش یابد.
- اندازه نمونه در بیوپسی سوزنی معمولاً بین یک تا دو سانتیمتر و با سوزن ۱۴ تا ۱۸ gauge است.
- قبل از بیوپسی انجام آزمایشهای CBC، پروترومبین، آنزیمهای کبدی، بیلیروبین و ارزیابی انعقاد خون ضروری است.
- پس از بیوپسی حیوان باید تحت کنترل دقیق برای خونریزی و مانیتورینگ وضعیت عمومی قرار گیرد.
عوارض احتمالی بیوپسی کبد
- خونریزی داخلی کبد یا حفره صفاق
- آسیب به اندامهای مجاور مانند کلیه، طحال یا روده
- درد پس از نمونهبرداری
- در موارد نادر شوک یا عفونت
یافتههای قابل انتظار از بیوپسی
- هپاتیت مزمن: التهاب لنفوسیتی یا پلاسماسیتی، فیبروز خفیف تا متوسط
- سیروز: فیبروز گسترده، تشکیل ندولهای احیاکننده، تخریب پارانشیم
- بیماری چرب کبد: تجمع تریگلیسیرید در هپاتوسیتها، التهاب خفیف یا متوسط
- نئوپلازی: تغییرات سلولی غیرطبیعی، نسبت هسته به سیتوپلاسم افزایش یافته، رشد غیرکنترلشده
- اختلالات متابولیک: رسوب مواد غیرطبیعی مانند گلیکوژن یا آهن
- لنفانژکتازی ثانویه: اتساع عروق لنفاوی و نشت پروتئین و چربی به لومن
جمعبندی تخصصی
- بیوپسی کبد تنها روش تشخیص قطعی بسیاری از بیماریهای کبدی در سگ و گربه است
- انتخاب روش بیوپسی به وضعیت حیوان، تجهیزات و هدف تشخیصی بستگی دارد
- بیوپسی کمک میکند تا تشخیص دقیق، پیشآگهی و برنامه درمانی مشخص شود
- رعایت نکات تکنیکی، بررسی انعقادی و مراقبت پس از عمل برای کاهش عوارض حیاتی است