معاینه بالینی سگ و گربه یک فرآیند دقیق و سیستماتیک است که باید مرحله‌به‌مرحله انجام شود تا هیچ نکته‌ای از قلم نیفتد. معاینه بالینی با اخذ تاریخچه و پرسیدن سوالاتی از صاحب حیوان آغاز می‌شود و در نهایت با تجویز دارو و نسخه یا سایر فرایند‌های درمانی پایان می‌يابد. لازمه یک تجویز خوب، داشتن مهارت معاینه است. متاسفانه در دانشگاه‌های دامپزشکی، مهارت معاینه به طور کامل و صحیح آموزش داده نمی‌شود و صرفا به صورت تئوری دانشگاهی و برای گذران واحد درسی طی می‌شود. اما آنچه که یک دامپزشک حرفه‌ای یا با دامپزشکان دیگر متمایز می‌کند، مهارت معاینه است. معاینه صحیح زمینه سازی تجویز و درمان صحیح است. هرچقدر هم که از ابزارهای پاراکلینیک مانند رادیوگرافی یا آزمایشات خونی و… استفاده کنیم، هیچکدام آن‌ها جای معاینه بالینی که تلفیقی از علم و تجربه است را نمی‌گیرد. پس بیایید تا با هم معاینه صحیح سگ و گربه را به طور کامل و مفید آموزش ببینیم.
مراحل اصلی معاینه سگ و گربه
اولین مرحله معاینه سگ و گربه: اخذ تاریخچه (History Taking)
اولین و مهم‌ترین قدم در تشخیص صحیح، گرفتن یک شرح‌حال دقیق است. بسیاری از بیماری‌ها با یک تاریخچه درست به سادگی و سرعت شناسایی می‌شوند.
مشخصات بیمار:
▪️ نام، سن، جنس، نژاد و وزن
▪️ وضعیت عقیم‌سازی
علت مراجعه:
▪️ مشکل اصلی که صاحب حیوان گزارش کرده است
▪️ شروع علائم، شدت، مدت زمان و روند پیشرفت
سابقه پزشکی:
▪️ بیماری‌های قبلی، جراحی‌ها، داروهای مصرفی
▪️ واکسیناسیون و پیشگیری‌های انگلی
سابقه تغذیه‌ای:
▪️ نوع رژیم غذایی، تغییرات اخیر در تغذیه
▪️ دسترسی به گیاهان سمی، زباله یا مواد خطرناک
شرایط محیطی و تماس‌ها:
▪️ محل زندگی (داخل خانه یا بیرون)، ارتباط با سایر حیوانات
▪️ سفرهای اخیر، دسترسی به آب‌های آلوده یا محیط‌های غیر بهداشتی
الگوی طبیعی بدن:
▪️ اشتها، مصرف آب، ادرار و مدفوع، سطح فعالیت
دومین مرحله معاینه سگ و گربه: ارزیابی عمومی و مشاهده اولیه از راه دور (General Assessment)
حالت هوشیاری: هوشیار، نیمه‌هوشیار، کما
وضعیت بدن: نشسته، ایستاده، خوابیده، عدم تعادل
ظاهر کلی: وضعیت پوست، مو، نشانه‌های ضعف یا بیماری
الگوی تنفس: طبیعی، سخت، سریع، سطحی
رفتار: پرخاشگری، اضطراب، بی‌حالی
حرکات و راه رفتن: بررسی لنگش، آتاکسی، درد هنگام حرکت
سومین مرحله معاینه سگ و گربه بررسی علائم حیاتی (Vital Signs)
دمای بدن:
▪️ سگ و گربه: ۳۸-۳۹.۲ درجه سانتی‌گراد
▪️ افزایش: تب، التهاب، عفونت
▪️ کاهش: شوک، هیپوترمی
ضربان قلب :
▪️ سگ: ۶۰-۱۶۰ ضربان در دقیقه (بسته به اندازه بدن)
▪️ گربه: ۱۴۰-۲۲۰ ضربان در دقیقه
▪️ بررسی صداهای قلب، ریتم و شدت ضربان
نرخ تنفس :
▪️ سگ: ۱۸-۳۴ تنفس در دقیقه
▪️ گربه: ۲۰-۳۰ تنفس در دقیقه
▪️ بررسی وجود دیس‌پنه، کراکل یا ویزینگ
رنگ غشاهای مخاطی :
▪️ صورتی: طبیعی
▪️ رنگ‌پریده: کم‌خونی، شوک
▪️ زرد: نارسایی کبدی
▪️ آبی (سیانوز): کمبود اکسیژن
زمان پرشدگی مویرگی (CRT) :
▪️ طبیعی: کمتر از ۲ ثانیه
▪️ بیش از ۲ ثانیه: مشکل در گردش خون
چهارمین مرحله معاینه سگ و گربه: معاینه فیزیکی سیستماتیک (Systematic Physical Examination)
بررسی غدد لنفاوی
▪️ زیر فکی، پره‌اسکاپولار، پوپلیتئال، زیر بغل و اینگوینال
▪️ بزرگی یک‌طرفه: عفونت موضعی
▪️ بزرگی چندین غده: بیماری سیستمیک
معاینه قلب و عروق
▪️ سمع صداهای قلبی برای سوفل و آریتمی
▪️ بررسی نبض از نظر قدرت و ریتم
معاینه دستگاه تنفسی
▪️ الگوی تنفس، صداهای غیرطبیعی (کراکل، ویزینگ)
▪️ بررسی باز و بسته شدن سوراخ‌های بینی
معاینه دستگاه گوارش
▪️ بررسی استفراغ، اسهال، یبوست
▪️ لمس شکم برای حساسیت و تجمع مایع
معاینه اسکلتی-عضلانی
▪️ دامنه حرکتی، بررسی لنگش و درد مفاصل
معاینه عصبی
▪️ تست رفلکس‌های نخاعی، پاسخ‌های حرکتی و تعادلی
معاینه پوست و مو
▪️ ریزش مو، زخم‌ها، توده‌ها و عفونت‌های پوستی
پنجمین مرحله معاینه سگ و گربه: بررسی اختصاصی بر اساس شکایات بالینی (Targeted Examination)
مشکلات گوارشی:
▪️ بررسی شکم برای حساسیت و گاز
▪️ معاینه رکتوم در صورت نیاز
مشکلات عصبی:
▪️ تست تعادل، واکنش به محرک‌ها
▪️ بررسی حرکات غیرطبیعی
مشکلات تنفسی:
▪️ سمع صداهای غیرعادی ریه‌ها
▪️ بررسی وضعیت مخاط‌ها
مشکلات ادراری-تناسلی:
▪️ لمس مثانه، بررسی عفونت ادراری
▪️ معاینه ترشحات تناسلی
نتیجه‌گیری: معاینه خوب زمینه ساز درمان علمی و اصولی است
رعایت کامل این مراحل دقت تشخیصی را در معاینات دامپزشک بالا می‌برد. بسیاری از بیماری‌ها با یک تاریخچه دقیق و معاینه بالینی صحیح قابل شناسایی هستند و ما را کمک می‌کنند تا به یک تجویز و درمان دقیق برسیم. معاینه دقیق باعث جلوگیری از انجام تست‌های غیرضروری و کاهش هزینه‌های بیمار می‌شود. یادمان باشد که دامپزشکی تلفیقی از علم، تجربه و مهارت است پس با مهارت‌هایی که داریم اعتبار این علم و در نتیجه کیفیت زندگی حیوانات را افزایش دهیم.