بیماریهای سیستمیک در سگ و گربه اغلب تنها محدود به یک اندام مشخص نیستند و به دلیل ارتباط تنگاتنگ بین سیستمهای کلیوی ادراری کبدی صفراوی و خونساز میتوانند تظاهرات بالینی و آزمایشگاهی پیچیده و گمراهکننده ایجاد کنند درک صحیح این بیماریها نیازمند رویکردی فراتر از نام بیماری و مبتنی بر تحلیل محل اولیه اختلال و پیامدهای ثانویه آن بر سایر ارگانها است
تقسیمبندی بیماریها به پیش اندامی اندامی و پس اندامی یک ابزار کلیدی در دامپزشکی بالینی به شمار میرود که امکان تفسیر دقیقتر علائم بالینی نتایج آزمایشگاهی و پاسخ به درمان را فراهم میکند این رویکرد به ویژه در تفسیر آزمایش خون و ادرار کمک میکند تا دامپزشک بتواند تشخیص افتراقی صحیحتری بین اختلالات عملکردی و ساختاری قائل شود
در بیماریهای کلیوی افتراق بین علل پیش کلیوی کلیوی و پس کلیوی نقش تعیینکنندهای در تصمیمگیری درمانی و پیشآگهی دارد به همین ترتیب در بیماریهای کبدی تمایز بین علل پیش کبدی کبدی و پس کبدی برای تحلیل صحیح زردی تغییرات آنزیمی و اختلالات متابولیک ضروری است همچنین در بررسی آنمی تشخیص اینکه کاهش گلبول قرمز ناشی از اختلال تولید تخریب یا از دست رفتن خون است مسیر درمان را به طور کامل تغییر میدهد
این جدول با هدف ایجاد یک چارچوب تحلیلی جامع طراحی شده است که بیماریهای شایع کلیه دستگاه ادراری کبد صفرا و سیستم خونساز را بر اساس محل درگیری پاتوفیزیولوژی علائم بالینی تغییرات آزمایشگاهی الکترولیتی و تفاوتهای گونهای در سگ و گربه مقایسه میکند چنین رویکردی به دامپزشک کمک میکند تا به جای حفظ کردن بیماریها بتواند منطق بالینی پشت هر تغییر آزمایشگاهی را درک کرده و در شرایط واقعی کلینیک تصمیمگیری دقیقتری انجام دهد.
جدول جامع تقسیمبندی بیماریها به پیش اندامی اندامی و پس اندامی
| سیستم | محل درگیری | مکانیسم اصلی | شایعتر در سگ یا گربه | علائم بالینی شاخص | تغییرات آزمایشگاهی و الکترولیتی | تشخیص تفریقی مهم | نکات بالینی کلیدی |
| کلیه | پیش کلیوی | کاهش پرفیوژن کلیه | سگ بیشتر | دهیدراتاسیون لتارژی تاکی کاردی | BUN بالا کراتینین نرمال یا کمی بالا سدیم بالا یا نرمال پتاسیم نرمال فسفر نرمال | نارسایی قلبی سپسیس شوک | با مایع درمانی سریع اصلاح میشود |
| کلیه | کلیوی | تخریب نفرون | گربه بسیار شایع | PU PD کاهش وزن بی اشتهایی | BUN بالا کراتینین بالا فسفر بالا کلسیم نرمال یا بالا پتاسیم بالا یا پایین | CKD حاد نفریت توکسین | ایزوستنوری علامت طلایی |
| کلیه | پس کلیوی | انسداد یا پارگی | گربه نر بسیار شایع | آنوری درد شکم استرانگوری | کراتینین بالا پتاسیم شدیداً بالا اسیدوز سدیم پایین | انسداد پیشابراه پارگی مثانه | اورژانس تهدیدکننده حیات |
| ادراری | پیش ادراری | تولید زیاد ادرار | سگ | PU بدون درد | وزن مخصوص پایین بدون آزوتِمی سدیم پایین | دیابت بی مزه کوشینگ | کلیه سالم |
| ادراری | اندامی | التهاب مثانه یا پیشابراه | گربه بسیار شایع | دیس اوری هماچوری | RBC در ادرار پروتئینوری خفیف | FLUTD UTI سنگ | اغلب بدون عفونت باکتریال |
| ادراری | پس ادراری | انسداد کامل | گربه نر | آنوری درد شدید | پتاسیم بالا کراتینین بالا فسفر بالا | سنگ پلاگ اورتریال | نیاز فوری به کاتتر |
| کبد | پیش کبدی | همولیز | سگ | رنگ پریدگی ایکتر خفیف | بیلی روبین غیر مستقیم بالا ALT نرمال | IMHA هموبارتونلا | کبد سالم |
| کبد | کبدی | آسیب هپاتوسیت | هر دو | بی حالی ایکتر بی اشتهایی | ALT AST بالا آلبومین پایین گلوکز پایین | هپاتیت لیپیدوز نئوپلازی | اختلال انعقادی مهم |
| کبد | پس کبدی | انسداد صفرا | سگ | ایکتر شدید مدفوع خاکستری | ALP GGT بالا بیلی روبین مستقیم بالا | موکوسل پانکراتیت | ALP در سگ شدید بالا میرود |
| صفرا | صفراوی | بیماری کیسه صفرا | سگ | استفراغ درد RUQ | ALP GGT بسیار بالا کلسترول بالا | موکوسل کوله سیستیت | سگ مستعد موکوسل |
| صفرا | پس صفراوی | انسداد مجرا | گربه | ایکتر درد شکم | بیلی روبین مستقیم بالا ALP متوسط | پانکراتیت تریادیت | در گربه ALP کمتر بالا میرود |
| آنمی | پیش آنمیک | کاهش تولید RBC | گربه CKD | ضعف مزمن | رتیکولوسیت پایین فسفر بالا | CKD FIV FeLV | غیر رژنراتیو |
| آنمی | آنمیک | تخریب RBC | سگ | ضعف ایکتر | رتیکولوسیت بالا بیلی روبین بالا | IMHA همولیز | اسپلنومگالی |
| آنمی | پس آنمیک | خونریزی | هر دو | شوک رنگ پریدگی | PCV پایین پروتئین پایین | تروما GI bleed | پاسخ به مایع |
نکات مهم در تقسیمبندی بیماریها به پیش اندامی اندامی و پس اندامی:
- هیپرکالمی شدید در پس کلیوی و انسداد ادراری
- هیپرفسفاتمی در نارسایی کلیوی مزمن به ویژه در گربه
- هیپوکلسمی نسبی در CKD و هیپرکلسمی در بعضی نئوپلازیها
- هیپوناترمی در PU PD اندوکرین
- افزایش ALP شدید در انسداد صفراوی سگ
- گربه بیشتر دچار CKD و انسداد ادراری میشود
- سگ بیشتر دچار بیماری صفراوی و پیش کلیوی
- هیپرکالمی یعنی به پس کلیوی فکر کن
- فسفر بالا یعنی کلیه واقعی خراب است
- ALP خیلی بالا یعنی صفرا مخصوصاً در سگ