درماتوفیتوز یا عفونت قارچی پوست یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌های پوستی در سگ‌ها و گربه‌هاست که در عین ظاهر ساده، می‌تواند برای حیوان، محیط زندگی و حتی سلامت انسان‌ها دردسرساز باشد. درماتوفیتوز سگ و گربه که در بین عموم با نام قارچ حلقوی (Ringworm) شناخته می‌شود، در واقع یک عفونت سطحی ناشی از گروهی از قارچ‌های درماتوفیت به‌ویژه Microsporum canis، Trichophyton mentagrophytes و Microsporum gypseum است که مو، پوست و در برخی موارد ناخن را درگیر می‌کنند.
این بیماری نه‌تنها در گربه‌های جوان و نژادهای پرمو مانند پرشین و توله‌سگ‌های با سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است، بلکه می‌تواند در محیط‌هایی مانند پناهگاه‌ها، پت‌شاپ‌ها و خانه‌های چندحیوانه به‌سرعت گسترش یابد. از آنجا که درماتوفیتوز یک بیماری زئونوز محسوب می‌شود (یعنی قابل انتقال از حیوان به انسان)، شناسایی سریع و درمان صحیح آن، نقشی حیاتی در جلوگیری از انتشار عفونت دارد.
علائم این بیماری ممکن است به شکل ریزش مو، پوسته‌ریزی، ضایعات حلقوی، خارش، قرمزی، زخم و التهاب پوستی بروز کند و گاهی اوقات نیز بدون علامت باشد؛ به‌ویژه در گربه‌ها. از سوی دیگر، درمان آن نیاز به درمان سیستمیک با داروهای ضدقارچ خوراکی یا تزریقی و همزمان درمان موضعی با شامپو، لوسیون و محلول‌های ضدقارچ دارد. همچنین پاک‌سازی کامل محیط از هاگ‌های قارچی، یکی از گام‌های مهم در کنترل بیماری است.
در این مقاله جامع و دقیق، با بررسی علمی همهجانبه درماتوفیتوز در سگ و گربه، به شما کمک می‌کنیم تا این بیماری را بهتر بشناسید، روش‌های مؤثر درمان و پیشگیری آن را یاد بگیرید و در صورت نیاز، اقدام سریع و موثری انجام دهید. این مطلب برای دامپزشکان، علاقه‌مندان به نگهداری حیوانات خانگی، پرورش‌دهندگان و صاحبان پت یک راهنمای کامل و ارزشمند خواهد بود.
علائم درماتوفیتوز در سگ و گربه چیست؟
درماتوفیتوز یا قارچ پوست در سگ‌ها و گربه‌ها با علائم پوستی متنوعی ظاهر می‌شود که شدت آن‌ها بسته به گونه قارچ، وضعیت سیستم ایمنی حیوان، سن، نژاد و شرایط محیطی متفاوت است. در ادامه علائم شایع در هر دو گونه ذکر شده:
علائم درماتوفیتوز در گربه‌ها:
ریزش موی ناحیه‌ای (معمولاً به‌صورت حلقوی یا نامنظم)
پوسته‌ریزی و خشکی پوست
التهاب و قرمزی در ناحیه مبتلا
خارش (در برخی موارد)
وجود دلمه یا زخم روی پوست
درگیری ناحیه گوش، صورت، پنجه‌ها و دم
در موارد بدون علامت، حیوان می‌تواند ناقل باشد بدون هیچ علامتی!
علائم درماتوفیتوز در سگ‌ها:
ضایعات دایره‌ای یا بی‌ضابطه روی بدن
ریزش مو به‌صورت لکه‌ای یا گسترده
پوسته‌پوسته شدن پوست در ناحیه درگیر
خارش متوسط تا شدید
ضخیم شدن یا زخم شدن نواحی مبتلا
التهاب، قرمزی و ترشح در موارد شدیدتر
درگیری نواحی مثل صورت، گوش‌ها، اندام‌ها، ناحیه پشتی و شکم
راه‌های تشخیص درماتوفیتوز در سگ و گربه
تشخیص درماتوفیتوز در سگ و گربه نیازمند بررسی‌های دقیق بالینی و آزمایشگاهی است، زیرا بسیاری از بیماری‌های پوستی دیگر می‌توانند علائمی مشابه ایجاد کنند. روش‌های تشخیصی معمول شامل موارد زیر هستند:
معاینه بالینی: دامپزشک ابتدا با مشاهده علائم ظاهری مانند ریزش مو، قرمزی، پوسته‌ریزی، خارش یا زخم‌های حلقوی شکل، به درماتوفیتوز مشکوک می‌شود. با این حال، تشخیص قطعی تنها بر اساس ظاهر ممکن نیست.
معاینه با لامپ وود: استفاده از نور فرابنفش برای بررسی فلورسانس سبز-زردی که برخی از درماتوفیت‌ها مانند Microsporum canis از خود نشان می‌دهند. این روش سریع و غیرتهاجمی است، اما حساسیت محدودی دارد.
کشت قارچی: دقیق‌ترین روش تشخیص است که در آن نمونه مو یا پوسته از نواحی مشکوک به قارچ در محیط کشت مخصوص قرار می‌گیرد. این روش نیاز به زمان دارد (بین ۱۰ تا ۲۱ روز)، اما به دامپزشک اجازه می‌دهد گونه قارچ را نیز شناسایی کند.
آزمایش میکروسکوپی مستقیم: بررسی نمونه مو یا پوست در محلول KOH زیر میکروسکوپ برای مشاهده مستقیم هیف‌ها و اسپورهای قارچی. این روش سریع‌تر از کشت است ولی حساسیت پایین‌تری دارد.
تست PCR: روش پیشرفته‌ای برای تشخیص DNA قارچ‌ها که دقت و سرعت بالایی دارد. معمولاً در کلینیک‌های تخصصی و در مواردی که نتایج کشت مبهم است، استفاده می‌شود.
آزمایش درمانی: در برخی موارد، دامپزشک ممکن است درمان ضدقارچ را به‌صورت آزمایشی آغاز کند و پاسخ حیوان به درمان را به عنوان ابزاری برای تشخیص استفاده کند. در صورت بهبود سریع، تشخیص درماتوفیتوز تقویت می‌شود.
درمان درماتوفیتوز در سگ و گربه
درمان این بیماری باید همزمان شامل سه بخش باشه: درمان خوراکی (سیستمیک)، درمان موضعی و ضدعفونی محیط. این روش ترکیبی باعث میشه که هم قارچ از بدن حیوان حذف بشه، هم علائم از بین بره، هم به انسان یا حیوان دیگه‌ای منتقل نشه. معمولاً درمان بین ۴ تا ۸ هفته زمان می‌بره.
۱. درمان خوراکی (سیستمیک) درماتوفیتوز در سگ و گربه
در گربه‌ها:
ایتراکونازول: روزی یک بار، ۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلو. معمولاً به‌صورت یک هفته درمان، یک هفته استراحت استفاده میشه (روش Pulse).
تربینافین: روزی یک بار، ۲۰ تا ۳۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلو.
در سگ‌ها:
ایتراکونازول: دوز مشابه گربه‌ها.
کتوکونازول: فقط در سگ مجازه، روزی یک بار، ۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلو.
تربینافین: روزی یک بار، ۳۰ تا ۴۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلو.
۲. درمان موضعی (برای پوست و مو) درماتوفیتوز در سگ و گربه
درمان موضعی حتی اگه درمان خوراکی هم باشه، باید انجام بشه چون قارچ روی سطح پوست هم هست و می‌تونه محیط رو آلوده کنه.
شامپوهای ضدقارچ:
شامپو کلرهگزیدین ۲٪ + میکونازول ۲٪: دو تا سه بار در هفته استفاده بشه.
شامپوهای حاوی کلوتریمازول یا کتوکونازول هم در صورت تجویز قابل استفاده‌ان.
محلول‌های شستشو:
محلول Lime Sulfur (گوگرد آهکی): هفته‌ای دو بار استفاده بشه. مؤثره ولی بوی تند داره.
Enilconazole: در برخی کشورها به‌صورت اسپری یا حمام استفاده میشه.
پماد و کرم موضعی:
اطراف چشم و صورت: کرم میکونازول ۲٪
بدن: پمادهای میکونازول، کلوتریمازول، یا کتوکونازول
گوش‌ها: قطره گوش حاوی ضدقارچ (مثل کلوتریمازول یا کلرهگزیدین)
مکمل‌های تقویت کننده:
مکمل‌هایی مانند امگا۳، بیوتین و ویتامین ب۱ می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و همچنین با تقویت بافت پوست مانع بروز درماتوفیتوز شود یا در صورت ابتلا می‌تواند برای درمان حیوان کمک کننده باشد.
۳. ضدعفونی محیط برای درمان درماتوفیتوز در سگ و گربه
جاروبرقی و تمیز کردن هفتگی محیط
استفاده از ضدعفونی‌کننده‌هایی که روی قارچ مؤثرن (مثلاً آب ژاول رقیق یا ضدعفونی‌کننده‌های دامپزشکی)
شستن پتوی حیوان، ملحفه‌ها و حوله‌ها با ماشین لباسشویی
تمیز کردن فرش با شامپو فرش یا بخارشوی
چرا نباید بعضی داروها را برای درمان درماتوفیتوز سگ و گربه استفاده کرد؟
۱. کتوکونازول (Ketoconazole) در گربه‌ها
این دارو در گربه‌ها باعث بی‌اشتهایی شدید، تهوع و آسیب کبدی می‌شود. در نتیجه برای گربه‌ها توصیه نمی‌شود.
۲. فلوکونازول (Fluconazole)
اگرچه نسبت به دیگر داروهای ضد قارچ عوارض کمتری دارد، اما روی قارچ‌های عامل درماتوفیتوز اثربخشی پایینی دارد و معمولاً نتیجه‌ای نمی‌دهد.
۳. گریزئوفولوین (Griseofulvin)
این دارو قدیمی است و نسبت به ایتراکونازول و تربینافین اثربخشی کمتر و عوارض بیشتری دارد؛ مثل سرگیجه، تهوع و آسیب‌های مغز استخوان.
۴. لوفنورون (Lufenuron)
در گذشته برای درمان قارچ پیشنهاد می‌شد، اما مطالعات علمی نشان داده‌اند که تأثیر قابل توجهی روی درماتوفیتوز ندارد و نباید استفاده شود.
درماتوفیتوز چقدر مسری است؟ (بین حیوان و انسان)
درماتوفیتوز (قارچ پوستی) بسیار مسری است و می‌تواند به‌راحتی بین حیوانات و انسان منتقل شود؛ به‌ویژه اگر تماس مستقیم با پوست یا موهای آلوده وجود داشته باشد.
انتقال بین حیوان و انسان چگونه اتفاق می‌افتد؟
تماس مستقیم با گربه یا سگ آلوده (به‌ویژه در نواحی زخمی یا ریزش مو)
لمس کردن اشیای آلوده مثل رختخواب، برس، اسباب‌بازی یا لباس
هوای آلوده به اسپور قارچ (در محیط‌های بسته و مرطوب)
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به درماتوفیتوز هستند؟
کودکان، سالمندان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف (مثل بیماران سرطانی یا دیابتی)
افرادی که با حیوانات سروکار دارند: دامپزشکان، پرورش‌دهندگان، آرایشگران حیوانات
نکات مهم:
اسپور قارچ می‌تواند تا ماه‌ها در محیط زنده بماند.
گاهی حیوان ظاهراً سالم است، اما ناقل خاموش بیماری است.
چقدر طول می‌کشد تا درماتوفیتوز سگ و گربه درمان شود؟
مدت زمان درمان درماتوفیتوز در سگ و گربه معمولاً بین ۴ تا ۸ هفته طول می‌کشد، اما این بستگی به شدت بیماری، نوع درمان و رعایت بهداشت محیط دارد.
عوامل مؤثر بر مدت درمان درماتوفیتوز در سگ و گربه
شدت و گستردگی عفونت: موارد خفیف زودتر بهبود می‌یابند، اما عفونت‌های شدید یا منتشر ممکن است تا ۱۲ هفته یا بیشتر طول بکشند.
استفاده همزمان از درمان موضعی و سیستمیک: ترکیب این دو درمان باعث کاهش زمان درمان می‌شود.
نظافت محیط زندگی حیوان: حذف منبع اسپورهای قارچی از محیط، نقش مهمی در بهبودی سریع دارد.
پیروی منظم از برنامه دارویی: قطع زودهنگام درمان باعث بازگشت بیماری می‌شود.
پایان درمان درماتوفیتوز سگ و گربه چه زمانی است؟
درمان زمانی کامل محسوب می‌شود که:
همه زخم‌ها و علائم پوستی از بین رفته باشند (درمان بالینی)
نتیجه کشت قارچی یا PCR منفی باشد (درمان میکولوژیک)
با اتکا به تجویز و نسخه دامپزشک درمان را کامل کنید و پس از اتمام درمان مجدد معاینه انجام شود